Dấu hiệu nhận biết rối loạn dạng cơ thể | Safe and Sound

Rối loạn dạng cơ thể là tình trạng rối loạn tâm thần dễ nhận thấy do người bệnh chú ý quá mức về các khuyết điểm liên quan đến cơ thể. Bệnh kéo dài có thể gây các biến chứng nghiêm trọng, do đó cần được điều trị sớm theo phác đồ của bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý để giảm thiểu nguy cơ.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Rối loạn dạng cơ thể là gì?

Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, rối loạn dạng cơ thể là bận tâm quá mức của bệnh nhân về các khiếm khuyết tưởng tượng của mình. Chúng là nguyên nhân gây ra các triệu chứng lâm sàng khó chịu, ảnh hưởng xấu đến các chức năng xã hội, nghề nghiệp. Nếu có khiếm khuyết nhỏ về cơ thể, bệnh nhân tin rằng đó là khiếm khuyết rất lớn.

Các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý cho biết, tuổi khởi phát của rối loạn dạng cơ thể thường gặp từ 15-30, nữ nhiều hơn nam. Bệnh nhân thường là những người chưa kết hôn. Rối loạn dạng cơ thể hay phối hợp với một rối loạn tâm thần khác.

2. Nguyên nhân gây rối loạn dạng cơ thể

Nguyên nhân của rối loạn dạng cơ thể đến nay chưa được các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần xác định cụ thể. Bệnh nhân rối loạn dạng cơ thể có tỷ lệ cao phối hợp với trầm cảm. Bệnh nhân có tiền sử gia đình bị rối loạn cảm xúc và rối loạn ám ảnh cưỡng bức. Do thuốc chống trầm cảm có tác dụng trên nhiều trường hợp nên người ta cho rằng serotonin đóng vai trò nào đó trong bệnh sinh của rối loạn dạng cơ thể. 

Ảnh 1: Yếu tố di truyền là một trong những nguyên nhân gây rối loạn dạng cơ thể

Mặt khác, các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý khuyến cáo, rối loạn dạng cơ thể được coi là phản ánh văn hoá, tôn giáo của gia đình bệnh nhân. Có ý kiến cho rằng, rối loạn dạng cơ thể phản ánh mâu thuẫn về tình dục và các mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.

3. Triệu chứng của rối loạn dạng cơ thể

Triệu chứng hay gặp nhất là các biến dạng trên khuôn mặt, đặc biệt là cái mũi. Đôi khi, cảm nhận của bệnh nhân là rất mơ hồ, khó giải thích. Các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần cho biết, bệnh nhân thường tập trung vào sự biến dạng ở một số vùng của cơ thể, các vùng hay bị than phiền nhất là tóc, ngực và bộ phận sinh dục. Đàn ông thường muốn phát triển cơ bắp hơn nữa để phù hợp với đời sống, công việc và cải thiện sức khỏe. Vùng cơ thể đặc biệt có thể bị cho là thay đổi tuỳ thuộc cảm xúc của bệnh nhân. Hoang tưởng liên hệ khá phổ biến ở các bệnh nhân này, họ tìm cách che dấu các khiếm khuyết cơ thể bằng cách hoá trang hoặc bằng quần áo. Ảnh hưởng của bệnh trên cuộc sống của bệnh nhân là rất rõ ràng. Các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý khuyến cáo, hầu hết bệnh nhân tìm cách xa lánh xã hội hoặc nơi làm việc. Khoảng ⅓ số bệnh nhân chỉ dám ở nhà vì lo rằng sẽ bị chê cười các khiếm khuyết cơ thể của họ, gần ⅕ số bệnh nhân có hành vi tự sát.

Ảnh 2: Bệnh nhân thường than phiền về tóc, ngực, bộ phận sinh dục,...

4. Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn dạng cơ thể

• Ít nhất 1 triệu chứng cơ thể làm bệnh nhân khó chịu, hoặc làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày.
• Những hành vi, cảm giác, ý nghĩ quá mức về các triệu chứng cơ thể hoặc triệu chứng liên quan đến sức khoẻ, dễ nhận thấy bởi ít nhất 1 biểu hiện sau: 
• Những ý nghĩ dai dẳng và không tương xứng về mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
• Lo lắng quá mức một cách dai dẳng về sức khỏe hay về các triệu chứng cơ thể.
• Mất quá nhiều công sức và thời gian cho các triệu chứng nói trên hay các vấn đề có liên quan đến sức khoẻ.
• Mặc dù các triệu chứng cơ thể không còn nhưng trạng thái mà các triệu chứng gây ra vẫn kéo dài dai dẳng ở người bệnh (thường ít nhất 6 tháng).

Biệt định nếu triệu chứng đau có trước: dành cho các cá nhân có triệu chứng dạng cơ thể bao gồm cả triệu chứng đau. Khi các triệu chứng nghiêm trọng kéo dài ít nhất 6 tháng. Biệt định theo mức độ hiện tại:

• Nhẹ: chỉ 1 triệu chứng trong tiêu chuẩn B.
• Vừa: Ít nhất 2 triệu chứng trong tiêu chuẩn B.
• Nặng: Ít nhất 2 triệu chứng trong tiêu chuẩn B, kèm theo bệnh nhân phàn nàn rất nhiều (hoặc chỉ cần 1 triệu chứng rất nghiêm trọng).

5. Điều trị rối loạn dạng cơ thể

Rối loạn dạng cơ thể có nguyên nhân tâm lý và cơ thể gắn bó với nhau nên triệu chứng rất phức tạp và khó điều trị. Bệnh nhân cần được khám và điều trị tại các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý càng sớm, càng tốt. 

5.1. Điều trị bằng liệu pháp tâm lý

Các liệu pháp tâm lý (liệu pháp nhận thức hành vi) là liệu pháp chủ đạo giúp bệnh nhân giải quyết các xung đột nội tâm hoặc tạo cảm giác thư giãn giúp kiểm soát triệu chứng khó chịu cũng như lo âu. Tuy nhiên, kết quả còn hạn chế. Rối loạn dạng cơ thể là một bệnh mạn tính, quá trình bệnh kéo dài nhiều năm và thường kháng điều trị.

5.2. Điều trị bằng hóa dược

Các rối loạn tâm thần phối hợp với rối loạn dạng cơ thể như trầm cảm, lo âu, loạn thần cần được điều trị thích hợp bằng thuốc theo phác đồ của bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý. Một số trường hợp khi có triệu chứng rối loạn trầm cảm và rối loạn lo âu phối hợp có thể dùng thuốc chống trầm cảm 3 vòng và ức chế thụ cảm serotonin. Thuốc chống lo âu có hiệu quả trong điều trị ngắn hạn, làm giảm triệu chứng rối loạn lo âu.